تاریخچه شرکت نفت
مقدمه
پس از اعطای امتیاز استخراج و بهره برداری از نفت سراسر ایران – به غیر از 5 استان شمالی – در سال 1280 هـ .ش (1901 میلادی) از سوی مظفر الدین شاه قاجار به ویلیام ناکس دارسی انگلیسی ، اولین چاه نفت در منطقه مسجد سلیمان واقع در استان خوزستان در سال 1287 هـ . ش. (1908 میلادی) حفر شد.
به دنبال آن ، در سال 1288 هـ . ش. (1909 میلادی) عملیات احداث اولین پالایشگاه ایران در شهر آبادان، توسط " شرکت نفت انگلیس / پرشیا" آغاز شد.
با احداث پالایشگاه آبادان ، توزیع نفت خام ایران آغاز و اولین محموله در سال 1912 میلادی به خارج از کشور صادر شد.
- نحوه توزیع و پخش فرآورده های نفتی از ابتدای پیدایش نفت در ایران
تاریخچه توزیع و پخش نفت و فرآورده های نفتی در خارج و داخل کشور به سه دوره متفاوت تقسیم می شود:
- دوره فعالیت "شرکت نفت انگلیس / پرشیا" – سال های 1312- 1287 هـ . ش (1933- 1908 میلادی)
در این دوره هیات مدیره و مدیر عامل " شرکت نفت انگلیس / پرشیا" بر تمام شئون صنعت نفت ایران اعم از فعالیت های اکتشافی ، استخراج ، استحصال ، انتقال ، پالایش ، پخش و صدور نفت خام و فرآورده های نفتی اشراف و نظارت مستقیم داشته است. این شرکت ضمن حفظ استیلای انحصاری خود بر پست های کلیدی و مراکز تصمیم گیری ، از سپردن مسئولیت به ویژه مسئولیت های استراتژیک به عناصر غیر انگلیسی اجتناب می کرده است.در این دوره عمدتا" بر صدور نفت و فرآورده های نفتی و توزیع انها در بازارهای بین المللی تاکید می شده و در داخل ایران تلاش چندانی در گسترش توزیع و پخش معمول نگردیده است.
با بازگشایی راههای ارتباطی ، در اواخر سال های جنگ جهانی اول ( 1291- 1293 هـ .ش./1918- 1914 میلادی) ، در غرب ایران چارپایانی چون الاغ و استر که پیش از آن در حمل با در خدمت انسان بودند، به تدریج جای خود را به وسائط نقلیه موتوری دادند. بنابراین ، تقاضا برای بنزین و گازوئیل افزایش یافت و به دنبال آن ، پالایشگاهی د رمنطقه کرمانشاه به منظور تصفیه نفت خام و تامین فرآورده های مورد نیاز مناطق غرب و شمال غرب کشور، در سال 1312 هـ .ش. (1933 میلادی) در 5 کیلومتری شمال غرب شهر کرمانشاه تاسیس گردید. پالایشگاه کرمانشاه نفت خام را به بنزین ، نفت چراغ و گاز مبدل می ساخت. این فرآورده ها در ابتدا به وسیله تانکرهای حمل سوخت و به صورت فله به شمال غرب ایران ارسال می شد. علاوه بر آن ، بخشی از محصولات پالایشگاه نیز به صورت مظروف در پیت های 18 لیتری توزیع می شد. نفت خام مورد نیاز این پالایشگاه نیز از طریق یک خط لوله چهار اینچی و از آبادان / اهواز تامین می شد. البته بخشی از نفت خام پالایشگاه از منابع خارج و از عراق تامین می گردید.
در حالی که فرآورده های نفتی پالایشگاه کرمانشاه به طور عمده در جهت تامین مصارف داخل کشور توزیع می شد، بخش اعظم فرآورده های پالایشگاه آبادان به خارج از کشور صادر می شد.
- از سال 1312 هـ . ش.(1933 میلادی) تا نهضت ملی شدن صنعت نفت
